Roma

Roma İmparatorluğu'nda bilim denebilecek herşey Yunan çıkışlıydı, ve imparatorluk içindeki Yunanlıların bilimsel kesifleri yıllar geçtikçe azalmaya başlamıştır. Romalılar bazı tur mühendislik ve teknoloji hakkında bilgiliydi, ama dünyaya ahenkli bir bilimsel süzgeçten geçirmekte sürpriz edici bir şekilde başarısızlardı. Herhalde sebep konu hakkında meraksız olmalarındandır. Esas modern bilimsel gelişmenin temelleri Ortaçağ Avrupa üniversitesi'nde atılacaktı.

3'uncu Roma İmparatorluğu sayılabilecek Osmanlı için durum farklı değildir. Hem 1. hem 3. Roma birer fetih imparatorluğudur. Şahsen Fatih Sultan Mehmet'e sunulmuş bilimsel risalelere baktık, ve buradaki matematiğin çığır açan türden olmadığını belirtmeliyiz. Bu şu anda kullanılmayan bir tür matematiktir. Kıyasla 2000 sene önce daha kalıcı bir bilim yapılabilmiştir. Demek ki bu bağlamda 1. ve 3. Roma kardeştir. Yarı tanrı imparatorları, hamamları, şu bentleri, fetih orduları, tarım temelli mevcudiyetleri bu iki imparatorluğun ortak noktalarıdır.

İlber Ortaylı (bile?) konu hakkında şunları söyleyebilmiştir: "Osmanlı Cemiyeti'nde şunu açık söyleyelim, klâsık devir "İşlâm Devri" dediğimiz "Abbasiye Devri" ve "Orta Asya"da Timurlenk ve onun oğulları Uluğ Bey zamanında süren klâsık parlak ilmî gelenek bitmiştir. Osmanlı Dönemi bu klâsık ilmi geleneğin parlak olarak devam ettiği, hattâ devam edebildiği bir devir değildir."

Avrupa örneğinde şunu da eklemek lazım: İslam etkisiyle dinini reformasyondan geçirirken, müspet bilimlerde ilerleyebilmesinin önemli sebeplerinden biri etrafta herşeyi zapt-u rapt altında tutan totaliter bir mevcudiyetin olmamasında yatıyor olabilir. Zaman Ortaçağ'dir, Roma artık ortalarda yoktur. Pek çok alanda inovasyon olmaktadır, ve idare edilmeden, kenarda köşede kalmış çatlakların birinden modern Avrupa ortaya çıkacaktır.

--

[1] Roma hakkındaki daha sert yorumlar şöyle gider: Roma bir ölüm makinasıydı. Savaştan başka bir şeye yeri yoktu; İlginçtir ki ilim adamı Arşimet (hem de bilimsel bir konu hakkında düşünmekte iken) bir Romalı asker tarafından oldurulmuştu. "Hayat ilmini" yaymaya çalışan İsa Peygamber'in başına neler geldiğini zaten biliyoruz. Ona eziyet edenler de Roma askerleriydi.